Sindrom X je hormonski i višestruki poremećaj metabolizma: lipida, krvnog pritiska, insulina, šećera u krvi.
Rizične grupe
• bolesnici koji imaju šećernu bolest tip 2;
• bolesnici s povišenim vrednostima krvnog pritiska;
• bolesnici s abdominalnim oblikom gojaznosti;
• bliski rođaci bolesnika sa šećernom bolesti tipa 2;
• članovi porodice mršavih bolesnika s hipertenzijom;
• članovi porodice bolesnika s povišenim vrednostima triglicerida u krvi.
Klinička slika
Osnovna karakteristika sindroma X je to što se metabolički poremećaji ne javljaju pojedinačno kao što se nekad smatralo, nego istovremeno i tako zajedno povećavaju rizik za pojavu koronarne bolesti.
Gojaznost – stanje koje sasvim sigurno doprinosi povećanju ugroženosti krvnih sudova. Mnogobrojna su ispitivanja pokazala da bolesnici s centralnim tipom gojaznosti imaju povećano lučenje kortizola (hormona nadbubrežne žlezde). Povećan odnos struk/bokovi povezan je sa smanjenim stvaranjem polnih hormona, kao što je testosteron kod muškaraca, i sa smanjenim lučenjem hormona rasta.
Dislipidemija – za sindrom X nije karakterističan samo jedan poremećaj nivoa lipida, nego se govori o dislipidemiji, pod kojom se podrazumevaju prvenstveno povišene vrednosti triglicerida u krvi, ali i snižen nivo „zaštitnog“ HDL-holesterola. U sindromu X postoji veća količina lipoproteina male gustine tzv.subtipa B, koji sadrži veći broj malih gustih LDL-čestica (small dense LDL). U nastanku koronarne bolesti ti lipoproteini male gustine deluju zajednički s poremećajima u zgrušavanju krvi i metaboličkim poremećajima.
Povišeni krvni pritisak (hipertenzija) – jedan od najvažnijih simptoma u sindromu X. Hipertenzivne osobe su jače otporne na insulin i imaju veće vrednosti insulina od osoba koje imaju normalne vrijednosti krvnog pritiska, a postoji i pozitivna veza između stepena hipertenzije i stepena insulinske rezistencije.
Dijagnoza
Prvenstveno je to porodična anamneza, u kojoj se traga za bolesnicima s oblikom šećerne bolesti tipa 2 u porodici i kao i za bolestima krvnih sudova. Tokom kliničkog pregleda važno je paziti na ove pokazatelje: krvni pritisak, telesna masa i visina bolesnika, indeks telesne mase (Body mass index – BMI) i izračunavanje odnosa struk/bokovi.
Od biohemijskih parametara važni su: merenje nivoa insulina natašte i dva sata nakon opterećenja glukozom, određivanje nivoa triglicerida i holesterola natašte i mokraćne kiseline i albumina u mokraći.
Lečenje
Smanjenje telesne težine, odnosno dijeta, prva je mera u lečenju sindroma X. Fizička aktivnost je odmah na drugom mestu među nemedikamentnim oblicima lečenja. Od lekova su, s obzirom na već spomenutu hipertrigliceridemiju, na prvom mestu fibrati, od kojih je na našem tržištu zastupljen gemfibrozil i fenofibrat, a takođe i lekovi koji snižavaju holesterol tzv. statini. Najbolji lekovi za lečenje hipertenzije u sindromu insulinske rezistencije inhibitori enzima koji konvertiraju angiotenzin (ACE inhibitori) i blokatori alfa-adrenergičkih receptora, koji istovremeno povećavaju toleranciju glukoze, smanjuju vrednosti insulina u serumu i povećavaju osetljivost na insulin.